پس از معرفی دکتر رضا فرجی دانا به جای دکتر جعفر توفیقی برای تصدی پست وزارت علوم، گمانه زنی های زیادی در رابطه با دلیل این انتخاب انجام گرفته است و بعضا از آن به عنوان عقب نشینی دولت در مقابل مجلس تعبیر شده است در حالی که دیدگاه دولت روحانی نسبت به وزارت علوم و دانشگاهها، با تغییر توفیقی به فرجی دانا، تغییر نخواهد کرد زیرا این دو نفر از یک جنس و تفکر هستند. برای درک این نکته باید به ترکیب وزرای پیشنهادی این وزارتخانه توجه نمود.
همه کسانی که برای تصدی گری وزارت علوم مطرح شده اند، پس از استعفای دکتر معین از وزارت علوم از کاندیدای جانشینی وی برای مدیریت این وزارتخانه بودند. میلی منفرد که پس از استعفای معین سرپرست وزارت علوم شد. فرجی دانا که توسط مجلس ششم رد صلاحیت شد و توفیقی که در نهایت به وزارت علوم رسید.
نکته حائز اهمیت این است که دیدگاهی که دولت تدبیر و امید به جایگاه و ارزش دانشجو و دانشگاه دارد کاملا منطبق بر دیدگاه دولت اصلاحات می باشد که در آن، دانشگاه و دانشجو جایگاه بسیار والا و پر اهمیتی داشتند و از ارکان اصلی پیشرفت علمی، فرهنگی و همچنین سیاسی کشور بودند.
اما به واقع چرا فرجی دانا با اختلاف زیادی رد صلاحیت شد؟
وی که در زمان معرفی شدن به مجلس رئیس دانشگاه تهران بود، با اخذ تنها 39 درصد آرای موافق، دومین وزیر پیشنهادی سیدمحمد خاتمی بود که با رای عدم اعتماد مواجه می شد. این عدم رای اعتماد موجب شد تا جعفر توفیقی پس از آن به وزارت علوم راه یابد.
اما امروز بعد از ده سال اینبار توفیقی کنار می رود تا فرجی دانا به وزارت علوم راه یابد. لازم به ذکر است نام فرجی دانا به همراه توفیقی، حتی پیش از میلی منفرد، به عنوان گزینه های تصدی وزارت علوم مطرح بود و حتی روزنامه کیهان بر علیه هر دوی آنها مقالاتی را منتشر کرد و فرجی دانا را از عوامل «فتنه تیر 78» خوانده بود.
با وجود اینکه اصولگرایان و تندروهایی نظیر بسیج دانشجویی از عدم معرفی دکتر جعفر توفیقی به مجلس اظهار رضایت می کنند و عدم رای اعتماد مجلس ششم به فرجی دانا را نشانه مطلوبی ارزیابی می کنند، باید گفت که عدم رای اعتماد مجلس ششم به وی، ابعاد دیگری دارد که کمتر به آن پرداخته شده است:
– اولین نکته قابل توجه این است که رضا فرجی دانا اولین گزینه سیدمحمد خاتمی بعد از مصطفی معین برای این وزارتخانه بوده است. محمد خاتمی در آن جلسه رای اعتماد چند بار اشاره می کند که فرجی دانا به اصرار وی حاضر به قبول مسئولیت شده و شخصا مایل نبوده است. وی همچنین فرجی دانا را «عالمی توانا و شایسته» معرفی می کند و سپردن سکان وزارت علوم به فرجی دانا را «بمعنی حرمت نهادن به دانشگاه و نهاد علم و دانشگاهی، احترام به همه عالمان و اندیشمندان و احترام به کسانی که پایبند به موازین اصلی و ارزشهای مهم انقلاب با رعایت موازین علمی و مدیریت علمی در کشور» هستند بیان می کند. محمد خاتمی در جلسه رای اعتماد اینگونه به دفاع از فرجی دانا می پردازد:
«خوشحالم از این جهت که بجای جناب آقای دکتر معین و برای هدایت سکان علم و تحقیقات کشور یکی از برجسته‌ترین چهره‌های موجود دانشگاهی را معرفی می‌کنم. جناب آقای دکتر فرجی‌دانا، انسانی مؤمن، عالم، محقق، دارای مکانت والای علمی و پذیرفته‌شده در سطح دانشگاه و نیز خواستار اعتلاء و پیشرفت کشور، با فکر جوان و توان فراوان و اهل عمل و کار، بدون ادعا. سابقه ایشان کاملاً روشن است، هیچ تردیدی در آن نیست.
خواهران و برادران من بدانید که پذیرفتن این مسؤولیت هم یک فداکاری است. من از جناب آقای دکتر فرجی‌دانا تشکر می‌کنم که اینکار را پذیرفتند و خواهش من را اجابت کردند. درحالیکه ایشان ترجیح می‌دادند در همین کاری که هستند و نیز ادامه کارهای برجسته علمی که تاکنون کرده‌اند و می‌توانند بکنند، کار را ادامه بدهند. بخصوص در این موقعیت که توقعات، حساسیتها فراوان است و واقعاً درگیر شدن با این مسؤولیت بزرگ شجاعت فوق‌العاده و اراده قوی می‌خواهد و البته توان و شایستگی که به‌لطف خداوند همه اینها در جناب آقای دکتر فرجی‌دانا هست.
ایشان از چهره‌های برجسته دانشگاه هستند. سابقه مدیریت ایشان هم روشن است، حدود ۵ سال در دانشکده فنی دانشگاه تهران و بیش از ۱ سال در دانشگاه تهران. مدیریت دانشگاه تهران بهیچوجه از نظر حساسیت، کمتر از مدیریت وزارت علوم نیست. باتوجه به مکانتی که دارد، حساب و کتاب جداگانه‌ای که دارد، همیشه هم در طول دوران پیدایش نظام دانشگاهی جایگاه دانشگاه تهران معلوم است و همیشه شخصیتهای علمی برجسته و یا سیاسی برجسته، ریاست دانشگاه تهران را داشته‌اند و هنگامی که جناب آقای خلیلی عراقی رفتند، باز ذهنها متوجه جناب آقای دکتر فرجی‌دانا شد و از علاقه‌مندان شدید به مسؤولیت ایشان خود جناب آقای دکتر معین بودند که اینکار را پذیرفتند. شاید آنوقت هم ایشان خیلی مایل نبودند که از حوزه دانشکده فنی تشریف بیاورند، ما خواهش کردیم که بیایند. اینجا هم عرض می‌کنم که واقعاً اصرار بنده بود که ایشان پذیرفتند و ایشان ترجیح می‌دادند که در همان مسؤولیتی که هستند کارشان را ادامه بدهند.
انتخاب ایشان بمعنی حرمت نهادن به دانشگاه و نهاد علم و دانشگاهی است. احترام به همه عالمان و اندیشمندان است و احترام به کسانی است که پایبند به موازین اصلی و ارزشهای مهم انقلاب با رعایت موازین علمی و مدیریت علمی در کشور است. آمدن جناب آقای فرجی‌دانا یعنی سپردن کار مهمترین تشکیلات مدیریتی ـ فرهنگی کشور بدست عالمی توانا و شایسته که شایستگیهای خودشان را ابراز کردند و آقای فرجی‌دانا خیلی بیش از آنچیزی که می‌گویند و نمایش می‌دهند دارای برجستگیهای فراوانی هستند.
به هرحال رأی بالای مجلس به جناب آقای دکتر فرجی‌دانا بمعنی تأیید برنامه‌های دولت است. البته منظورم این نیست که ما توانسته‌ایم همه برنامه‌ها را پیاده بکنیم. ما در خیلی از مطالبی که گفتیم ناکام ماندیم. مطالب گفته شده، ایده‌آلهاست. ایده‌آلها درصورتی تحقق پیدا می‌کنند که اولاً واقعی و قابل تحقق باشند. ثانیاً مقتضیات موجود و موانع مفقود باشد. من معتقد نیستم آنچه که گفته‌ایم عملی شده است، خیلی چیزها عملی نشده، خیلی خواسته‌ها برآورده نشده، حتی در عرصه علم و تحقیقات و دانشگاه و دانشجو و استاد. اما این راه، راه درستی است و باید سعی شود که هرچه بیشتر عملی بشود. مطمئن هستم که همه ما بعد از مدت کوتاهی گواهی خواهیم داد که وجود جناب آقای فرجی‌دانا یک اغتنام ارزنده و یک شایسته‌سالاری بمعنی واقعی کلمه است که با آرامش و متانت کامل و با اعتقاد به حرمت دانشگاه و دانشجو و با اعتقاد به اعتلای علمی و تحقیقی جامعه خواهیم دید که در این زمینه دولت و مجلس موفق عمل کرده‌اند.»
– نکته بعدی و شاید مهمترین نکته در این زمینه که به شخص فرجی دانا نیز بی ارتباط است، ماجرای استعفای مصطفی معین بود.
احمد پورنجاتی، چهره شاخص اصلاح طلب، از حامیان میرحسین موسوی و عضو تیم مشاوران خاتمی که به عنوان یکی از نمایندگان مخالف فرجی دانا در مجلس ششم سخنرانی کرده بود، در مقاله ای در روزنامه اعتماد می نویسد: «اعتراف می‌کنم بیش از آنکه با وزیر پیشنهادی [فرجی دانا] مخالف باشم با علل و زمینه‌ها و فضاسازی‌هایی که به استعفای آقای معین انجامید، مخالف بودم»
مصطفی معین در آن زمان یکی از چهره های بسیار مقبول بین اصلاح طلبان بود. وی در کنار عبدالله نوری و عطاالله مهاجرانی از وزایی بود که تحت فشار و بحران سازی مصنوعی چندین ساله اصولگرایان مجبور به استعفا شد. سیاستهای دانشجو محور وی، هموراه مورد حمایت جامعه دانشجویان و صاحبنظران علمی فرهنگی کشور بود تا جایی که مسعود بهنود در واکنش به استعفا وی نوشت «با استعفای دکتر معين، ديگر چيزی از دوم خرداد نمانده». وی یکبار پس از حمله به کوی دانشگاه، در اعتراض به آنچه لکه دار شدن حيثيت دانشگاه و دانشجو خواند، از وزارت علوم استعفا داد ولی استعفای او مورد قبول خاتمی قرار نگرفت. اما استعفای دوم و آخر وی در اعتراض به مخالفت شورای نگهبان با لايحه اصلاح ساختار وزارت علوم بود و محمد خاتمی اين بار استعفای او را پذيرفت. معين در آستانه استعفايش گفت احساس می کند با حضور او، اين لايحه به هيچ وجه تصويب نخواهد شد. پيش بينی ای که تا حدود زيادی درست از کار در آمد.
فشارهای وارد شده از طرف نهادهای تحت نظر بخش انتصابی جمهوری اسلامی، موجب شده بود که اصلاح طلبان از حضور چهره های شایسته ای مثل تاج زاده، حسن حبیبی، غلامحسین کرباسچی، عبدالله نوری، مهاجرانی، مرتضی الویری، احمد بورقانی و بسیاری دیگر در دولت محروم شوند. مجلس اصلاح طلب ششم بسیار از این فشارهای فراقانونی گله مند بود و این فشارها را مخل کار دولت می دانست. به دلیل محبوبیت معین و استعفای وی در مخالفت با سیاستهای اقتدارگرایانه و مردود احمد جنتی در شورای نگبهان، مجلس ششم بیش از اینکه با فرجی دانا مخالف باشد با دلایلی که منجر به استعفای معین شد مخالف بود.
– دلیل اصلی که هر سه نماینده مخالف در سخنرانی خود به آن اشاره کردند، تردید در توانایی فرجی دانا در مقابله با نهادهای انتصابی تندرو بود.
در جلسه رای اعتماد به فرجی دانا در سال 82 محمد خاتمی به مهدی کروبی می گوید: «آقای کروبی! اگر اجازه بدهید من اینجا باشم تا صحبتهای مخالفین و موافقین را گوش بدهم». مهدی کروبی در پاسخ می گوید: » آقای خاتمی می‌خواهند تشریف داشته باشند گوش بدهند. من هم خوب می‌دانم»
دکتر نورالدین پیرمؤذن، نماینده اصلاح طلب اردبیل، اولین نماینده مخالف فرجی دانا، محوریت مخالفت خود را بر اساس چند دلیل بیان می کند: آمار نگران کننده خروج نخبگان دانشگاهی از کشور، تضعیف جایگاه وزارت علوم توسط شورای نگهبان با رد لایحه تحول ساختاری وزارت علوم، (دلیل استعفای دکتر معین)، وجود افراد شایسته تر و احتمال استعفای زود هنگام فرجی دانا تحت فشار نهادهای انتصابی.
سیدناصر قوامی، نماینده اصلاح طلب قزوین، دلیل مخالفت خود با فرجی دانا را عدم توانایی وی در برخورد با کانونهای قدرت که در سرکوب دانشجویان نقش داشتند، بیان کرد. وی همچنین به وجود افراد شایسته تری برای تصدی این پست اشاره نمود.
پس از صحبتهای احمد پورنجاتی که پیش تر هم به آن اشاره شد که همچون دو نماینده مخالف دیگر به وجود افراد شایسته تر و سابقه محدود فرجی دانا را از دلایل مخالفت خود برشمرد، رای گیری انجام شد و فرجی دانا رای اعتماد نگرفت.
پور نجاتی که در بین مخالفان از لحن تندتری استفاده کرده بود، عکس العمل خاتمی را اینگونه بیان می کند: » از سیاق سخنان من این‌چنین بر می‌آمد که گویی آقای خاتمی برای معرفی وزیر پیشنهادی کم و بیش مماشات و تمکین کرده و شخصا کاندیدای دیگری را در نظر داشته است. به این ترتیب مفهوم مخالفت من با وزیر پیشنهادی این بود که قصد کمک به آقای خاتمی را دارم تا بتواند آن‌کس را که خود صلاح می‌داند، انتخاب کند. نتیجه رای‌گیری مخالفت با وزیر پیشنهادی بود. جلسه تمام شد. به دفتر کارم آمدم. از دفتر ریاست جمهوری نامه‌یی دست‌نویس آوردند. باز کردم، دست‌خط آقای خاتمی بود. او نه از مخالفت من با وزیر پیشنهادی‌اش بلکه از چیز دیگری رنجیده بود از اینکه «به مردم اینگونه القا شود که خاتمی به آنها کلک می‌زند، بر خلاف چیزی که به آن اعتقاد دارد، عمل می‌کند، با مردم رو راست نیست.» البته من قصد چنین القایی را نداشتم اما خاتمی که هیچ‌گاه به مردم دروغ نگفته بود، حق داشت عصبانی شود»
مشاهده می شود که نمایندگان مخالف فرجی دانا در مجلس ششم، بیشتر از استعفای معین رنجیده بودند و بیم این می رفت که فرجی دانا که با سابقه ای اندک به میدان آمده، نتواند در مقابل اقتدارگرایان و انحصار طلبان ایستادگی کند و مجبور به استعفا شود. شاید امروز هم پس از ده سال جو مشابهی فضای دانشگاهها را فرا گرفته است. امروز بلندپایه ترین مقامهای کشور به جای تشویق و کمک به رشد دانشگاه و دانشجویان، ایجاد فضای باز و غیر امنیتی در دانشگاهها و فراهم کردن شرایط مورد نیاز دانشجویان برای مشارکت فرهنگی-سیاسی، در جهت مخالف فعالیت می کند و با استفاده اهرمهای قدرت سعی در ایجاد محیط بسته و هر چه محدودتر کردن قشر دانشجو دارند. جنبش دانشجویی یکی از بازوهای پر قدرت مبارزه با دیکتاتوری پیش و پس انقلاب بوده است و گویا آقایان به دلایلی از طرف دانشگاه احساس خطر می کنند.
امید است که دکتر فرجی دانا تحت سایه حمایت رای هجده میلیونی مردم به دولت تدبیر و امید و با استفاده از تجارب مدیریتی و سیاسی که طی این ده سال کسب نموده است، بتواند این سیاستهای مسموم را از دانشگاهها بزداید و شرایطی فراهم شود که بار دیگر نهاد دانشگاه به جایگاه اصلی علمی خود نزدیک شده و دوباره به یکی از قطبهای مبارزه با تحجر و تندروی تبدیل شود.
بهرام اربابی
بیست و نهم مهرماه هزار و سیصد و نود و دو
مطالب مرتبط
مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی > دوره شش > جلسه سيصد و پنجاه و شش به ریاست مهدی کروبی
روایت پورنجاتی از «آن روی» خاتمی
استعفای دکتر معين؛ ديگر چيزی از دوم خرداد نمانده
اصلاح طلب ایرانی 